Urdeutsche Stadt Krakau
Niemiecka okupacja Krakowa trwała od 6 września 1939r do 18 stycznia 1945r – 1961 dni. Kraków został celowo wybrany na stolicę Generalnej Guberni. Jako pierwszy stać się miał niemieckim miastem. Cel wydawał się Niemcom łatwy do zrealizowania , a to ze względu na stosunkowo niedużą liczbę mieszkańców w porównaniu z Warszawą , jak i na bliskość nowo wytyczonej granicy z Reichem. Nie bez znaczenia były też dawne niemieckie tradycje osiedleńcze.
Niemieckie pasmo
Według planów niemieckich z 1942r , Polacy mieli być usunięci z Krakowa w pięć lat. Miasto podzielono na strefę niemiecką , mieszaną i polską. Pierwszy region obejmował najnowocześniejsze dzielnice rozciągające się wzdłuż i na zachód od Alei Trzech Wieszczów ( Aussenring ) poczynając od Wisły aż po rejon ul. Wrocławskiej. Powstała tam również Dzielnica Rządowa ( Regierungsviertel ) z zaanektowanym gmachem Akademii Górniczej na siedzibę Rządu GG ( Regierungsgebaude ). Nową Bibliotekę Jagielońską przemianowano na Deutsche Staatsbibliothek. Wiele przedwojennych budynków uniwersyteckich , seminarium duchowne i wielki kompleks szkół zawodowych przy al. Mickiewicza zamieniono na urzędy niemieckie. Niepotrzebne wyposażenia gmachów wyrzucano przez okna i palono. W Muzeum Narodowym przy Błoniach urządzono Staatskasino. Wstęp do niego mieli wyłącznie członkowie Regirungu GG i ich zaproszeni goście. Ponurą sławę zyskał gmach przy ulicy Pomorskiej ( od 1942 Schlesienstrasse ). Był to wzniesiony w latach trzydziestych budynek o nazwie „Dom Śląski”. Ulokowano w nim internat dla uczącej się w Krakowie młodzieży śłąskiej. W narożu gmachu znajdowało się kino Ligi Obrony Przeciwpowietrznej i Przeciwgazowej o popularnym skrócie LOPP. Przy Pomorskiej mieścił się przez całą okupację Urząd Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dyskryktu Krakowskiego. Wysiedlono cały kwartał domów – pomiędzy Pomorską placem Kazimierza Wielkiego i Józefitów. Połączony przejściami kompleks budynków stał się sławną siedzibą krakowskiego gestapo. Kino LOPP zamieniono na Theatr der SS und Polizei.
Puste mieszkania
Usuwanie Polaków z dzielnicy mieszkaniowej przebiegało bardzo sprawnie gdyż zakończono je na wiosnę 1940 roku. W maju 1942 przystąpiono do wysiedleń z dzielnic willowych na Salwatorze oraz osiedlu Oficerskim. Autor niniejszego artykułu mieszkał na osiedlu przy ulicy Olszańskiej , przemianowanej na Fichtestrasse. Z kilkunastu willi i domów czynszowych przy tej ulicy wyrzucono prawie wszystkich Polaków. Na opuszczenie zajmowanego pomieszczenia pozostawiano kilka dni. Niektórym szczęśliwcom udało się uzyskać zgodę na ulokowanie się w sutenerach własnych domów. Część budynków przeznaczono dla kolejarzy niemieckich.
Co kilka dni zjawiała się jakaś para niemiecka i oglądała mieszkanie. Ewentualną szansą pozostania w lokalu było wmówienie nowym lokatorom jego mankamentów – jak np. grzyb na ścianach itp. Te naiwne sztuczki okazywały się niekiedy skuteczne , gdyż Niemcy mieli w czym wybierać.
W tak zwanej dzielnicy mieszkalnej do której zaliczano Śródmieście , Kleparz , Piaski i Nowy Świat – wysiedleniem objęto co nowocześniejsze budynki . Do połowy 1944 roku wygnano z mieszkań około 1/3 Polaków zamieszkałych w Krakowie , nie licząc oczywiście obywateli narodowości żydowskiej , którym hitlerowcy zgotowali jeszcze dramatyczniejszy los.
Nur Fur Deutsche
Na Wawelu urzędował Generalny Gubernator Hans Frank . Zajmował pałac królewski. Oficjalną nazwą Wawelu był Burg. Było to bardzo ściśle strzeżone miejsce. Wjazd dla pojazdów od strony ul. Bernardyńskiej ( Burgplatz ) i wejście od ul. Kanonicznej ( Bonergasse ) strzegły warty SS. Rynek Główny przemianowano na Adolf Hitter Platz.
Wszystkie lepsze hotele i restauracje , kawiarnie i teatry były dostępne wyłącznie dla Niemców. Hotel Francuski przemianowano na Deutscher Hof , przy św. Gertrudy znajdował się hotel Alpenrose , a przy Al. Trzech Wieszczów Deutsches Gastehaus . Przy placu Wszystkich Świętych ( Rathausplatz ) mieściła się restauracja niemiecka Ratsstuben , a przy Rynku Głównym na rogu ul. Wiślanej i św. Anny Haus Krakau. Była to restauracja gdzie wieczorami przygrywała muzyka. Koncertowano również w restauracji Ring Kasino przy placu Szczepańskim ( Stephanplatz ). W Sukiennicach dawnego „Noworola” przechrzczono na Tuhchallen-Cafe , a u dawnego Bizanta przy Plantach ( Westring ) powstała kawiarnia o nazwie Volksdeutsches Kaffehaus. Rozrywek kulturalnych dostarczały Niemcom Staatstheatr ( Teatr Słowackiego ) wspomniany już Theatr SS und Polizei w gmachu gestapo , Variete „Soldatenkino” przy ul. Mogilskiej oraz niemieckie kina „Skala” ( dawne kino Bagatela ) i „Urania” ( dawne kino Świt ).
Naukę i kulturę niemiecką miał reprezentować Institut fur Deutsche Ostarbeit , który zajmował pomieszczenia Collegium Maius UJ . W ramach „działalności kulturalnej” zburzono w pierwszych latach wojny Pomnik Grunwaldzki , Mickiewicza i Kościuszki na Wawelu.
Październik w roku 1943
W 1943 roku miasto liczyło 345.000 mieszkańców w tym 25.000 napływowych Niemców. Żydzi którzy w przedwojennym Krakowie stanowili 20% ludności zostali wymordowani. W marcu 1943 roku nastąpiła ostateczna likwidacja getta. Nielicznych już Żydów wywieziono do komór gazowych w Bełżcu. Rozebrano mury i ogrodzenia z drutu kolczastego. Przy likwidacji getta pomagała policja żydowska , tzw. Judischer Ordnungsdienst , której funkcjonariusze - nieco później – zostali wymordowani w obozie w Płaszowie.
Z początkiem października ukazało się rozporządzenie Franka „O zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy GG”. Zaostrzało ono dotychczasowe drakońskie przepisy , skierowane przeciwko Polakom i ostrzegało , że jakakolwiek działalność sprzeczna z zarządzeniami władz niemieckich podlegać będzie sądom doraźnym policji bezpieczeństwa i karana śmiercią.
W pierwszych dniach października wywieziono do obozu w Oświęcimiu ponad 800 Polaków. W obozie w Płaszowie za ucieczkę kobiety rozstrzelano 50 więźniów. Oficerowie Kedywu AK zlikwidowali przy ul. Długiej groźnego agenta gestapo Antona Pankowa , a na ulicy Mazowieckiej zastrzelono volksdeutscha Jakuba Wierzchowskiego pracownika Arbeitsamtu przy ul. Lubelskiej.
W trzy dni później ogłoszono przez megafony nazwiska 40 więźniów z Montelupich , skazanych przez sąd specjalny na karę śmierci. Wkrótce na miejscu likwidacji Antona Pankowa dokonano pierwszej publicznej egzekucji 20 Polaków. W tym samym dniu organizacje podziemne wykonały przy ul. Wąsowicza wyrok śmierci reichsdeutschu Władysławie Gostyńskim. W odwecie doszło do kolejnej publicznej egzekucji 12 więźniów z Montelupich.
W połowie miesiąca zlikwidowano obóz żydowski w Bieżanowie , zabijając 60 więźniów a resztę wywożąc do obozu w Płaszowie. W parę dni później odszedł z Płaszowa transport Żydów do Gross-Rosen i Buchenwaldu. Pod koniec października wykonano wyrok na dwóch reichsdeutschach Godaunie – dyrektorze Arbeitsamtu i Weiglu – urzędniku pocztowym. Reakcja Niemców była natychmiastowa już następnego dnia rozstrzelano 30 Polaków przy ul. Szerokiej przed Starą Bożnicą. 28-29 października 1943 roku przeprowadzono masowe aresztowania , a godzinę policyjną przesunięto z 20 na 18. Pod koniec miesiąca rozplakatowano listę 30 skazanych na śmierć z powiadomieniem , że wyroki na 5 z nich zostały wykonane …
Autor: Bohdan Nielubowicz
dodaj komentarz »